Een schrijver mag en moet zelfs dromen. Gerard Reve is zich hiervan bewust.

Het betekent dat zijn wereld niet vanzelfsprekend ook de onze is.

Zijn geliefd publiek is graag bereid hier een heel eind in mee te gaan, maar vroeg of laat wordt er een streep getrokken. Als niet meer duidelijk is of het gaat om een ironische grap of om een oprechte emotie kan elke recensent wel de eigen inschatting voor algemeen bindend verklaren, maar vindt men elkaar voornamelijk in de conclusie dat je bij Reve nooit weet of hij meent wat hij zegt.
Reve gaat er van uit dat men over een bepaalde karakterstructuur moet beschikken om zich voor zijn werk te kunnen interesseren, zoals dat ook geldt voor al dan niet iets kunnen zien in een geloofsleer.

Daarnaast merkt hij op dat lezen veel minder passief is dan men vaak denkt.

Een bepaald creatief voorstellingsvermogen is vereist, een bepaalde intelligentie. Reve verzet zich tegen de opvatting van veel nieuwbakken schrijvers, die naar zijn idee denken dat de lezer bij voorkeur een puzzel voorgezet wil hebben, maar is er van overtuigd dat ook de eenvoudigste mens de diepzinnigste zaak kan begrijpen, mits goed geformuleerd.

Hij voegt eraan toe dat hij zich vanuit dit besef met een bepaalde ironie, die toch wel gemeend is, de grote volksschrijver noemt.

Ondanks de grote schare aanhangers blijft het Reve dwars zitten dat wat hij zo indringend mogelijk probeert te formuleren vaak toch niet over komt. Hij neemt het zelfs een van zijn uitgevers kwalijk.

Elco Brinkman, voormalig partijleider van het Christen Democratisch Appèl en minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, kijkt verder. Hij erkent in 1995 in het tv-programma Levenslied tegenover Reve dat hij pas in de loop der jaren is gaan zien, dat deze alle grappen en relativeringen als het ware gebruikt om de mensen naar de kern van het leven te brengen. Reve beaamt wat hij zelf ook al vaker heeft benoemd.

In wisselende bewoordingen, maar zeer eenduidig, legt Reve telkens weer uit waar het hem om gaat.

De profanisering van het religieuze, zijnde niets meer dan een grap? Nee, zegt Reve, het profane tast het heilige niet aan en bovendien, om de waarheid mag je toch wel lachen. Evenmin levert het samengaan van ironie en humor met volledige ernst een stijlbreuk op, waardoor de polen elkaar zouden opheffen. Het tegendeel is waar, al vergt het voeling met beide polen om dit als zodanig te kunnen ervaren. Lambert Simon, zijn biechtvader, heeft daar geen moeite mee.

Reve heeft het recht en het vermogen om zijn gevoelswereld tot uitdrukking te brengen moeten bevechten. Maar waarom zoveel omhaal, zoveel 'aanstellerij en gekakel' in plaats van helder te formuleren wat hij bedoelt. Soms kiest hij, zoals gezegd, bewust voor een vorm die de inhoud bij de lezer moet binnensmokkelen. Op andere momenten noemt Reve het de gevoelens, voorstellingen en gedachten die opkomen, zonder dat hij er iets aan kan doen. Niet zelden maken deze overigens het geheel juist herkenbaar en geloofwaardig. Boven alles echter ziet Reve - geïnspireerd door de door hem bewonderde filosoof Schopenhauer - in, dat de zaak waar het ten diepste om gaat niet uitgesproken kan worden. Je kunt omschrijvende bewegingen maken en er óver praten, maar dat is iets anders.

Schrijven wordt door Reve dan ook vergeleken met een wanhoopsdaad; hij moet het doen, maar heeft geen enkele zekerheid dat het zal lukken en iets opleveren. Wel ontdekt hij al werkende technieken en wetmatigheden, die hem een bepaald houvast geven. In een serie gastcolleges voor de Faculteit Letteren van de universiteit van Leiden en in vier openbare colleges zet Reve in 1985 zijn opvattingen wat betreft de kunst van het schrijven uiteen. Hij is zich er van bewust dat het gaat om persoonlijke ervaringen, maar acht zijn beweringen geldig en bruikbaar. Tegelijkertijd blijft het zo, dat de zaak waar het om gaat niet uitgesproken kan worden. Gelukkig is er het symbool.

Reve beschrijft vier aspecten van de werkelijkheid. De objectieve kennis van het ding door het verstand, de betekenis die wij aan het ding toekennen, datgene wat door het ding gesymboliseerd en tot uitdrukking gebracht wordt, en tenslotte dat wat een ding in diepste en totaalste wezen is. Het is ons volgens Reve niet gegeven dit laatste aspect te kennen. Het tweede en derde aspect van de werkelijkheid kunnen we begrijpen onder gunstige omstandigheden, wanneer een diepere betekenis en onze menselijke projectie samenvallen.

Wat niet letterlijk of allegorisch kan worden aangegeven, kan wel in een symbool worden meegevoerd. Reve stelt hierbij als voorwaarde, dat de schrijver zich er niet bewust van mag zijn dat hij een symbool hanteert. Zo twijfelt hij vaak aan de waarde van wat hij op papier zet. Maar hij weigert geldigheid te ontzeggen aan beelden, die met overweldigende kracht bezit van hem nemen, komend vanuit een bron die met de rede niets te maken heeft, terwijl hij zich tegelijkertijd realiseert dat er alleen een leesbare tekst kan ontstaan indien de rede ordenend en organiserend optreedt. In het artistieke proces kunnen aldus het onbewust en bewuste elkaar raken. Het blijkt dan niet meer voorop te staan of iets wel of niet uitgesproken wordt, wat je niet kunt of durft uitspreken kan toch aanwezig zijn. Reve geeft zijn roman De Avonden als voorbeeld. In een interview uit 1991, voorafgaand aan de voorlezing van De Avonden, ontrafelt hij het geheim ervan.

Grote en geheimzinnige woorden maken van een schrijver geen goed schrijver. Evenmin kunnen ze bewerkstelligen dat men van een goed boek ook daadwerkelijk gaat houden. Men voelt zich aangesproken door de humor van Reve of door zijn diepzinnigheid, of misschien zelfs door beide. Men wordt geboeid door zijn cliché's en herhalingen, ofwel men moet er niets van hebben. Natuurlijk mag men in zijn werk zien wat men er in wil zien. Maar Reve verwacht net iets meer.

Hij realiseert zich dat dit veel gevraagd is.

Het misverstand heeft echter ook zo zijn voordelen.

Veel critici doen het voorkomen alsof Reve al jaren op zijn retour is. Een herhaling van zetten. Al vanaf De Avonden heeft men zich evenzeer tegen als voor uitgesproken en meent ieder voor zich precies te kunnen aangeven waar de streep getrokken dient te worden tussen de zin en onzin van Reve. De herhalingen van Reve echter staan in een telkens nieuw licht. Het is alsof hij probeert om datgene wat hem levenslang bezwaart en ernst is in een steeds luchtigere context te plaatsen. Geen grap, maar een bevrijding. De vrijmoedigheid die hij ermee wint ontslaat hem van de verplichting zijn waarheden en relativeringen te verpakken in een jargon, dat het goed doet bij progressieve en intellectuele lezers en dat hem veel succes heeft gebracht, maar dat niet het zijne is en het ook nooit zal worden, omdat hun werkelijkheid teveel uitsluit. Pas in zijn laatste boeken durft hij vrijuit te schrijven en zich meer dan ooit daarvoor te onttrekken aan het oordeel en begripsvermogen van anderen.

Reve probeert al schrijvende de materiële werkelijkheid te overstijgen, met het beangstigende risico dat daarbuiten enkel dood bestaat, maar met ook de mogelijkheid dat in die leegte iets van waarheid geopenbaard wordt.