Ruim twee en een half uur vlogen Joop Schafthuizen en Nop Maas elkaar vandaag voor de Amsterdamse rechtbank in de haren. Inzet: de publicatie van het derde deel van 'Kroniek van een schuldig leven', de biografie over Gerard Reve. Had diens weduwnaar de biograaf hiervoor nu wel of geen toestemming verleend? Eerst wel, later weer niet - zo had de biograaf het ervaren.

Na uitvoerige betogen van de advocaten probeerde rechter Peeters een tussenweg: zouden partijen niet nog eens rustig om de tafel gaan zitten? Schafthuizen wilde eventueel nog wel schriftelijk nader overleg, maar dan uitsluitend met uitgever Van Oorschot persoonlijk. De laatste wil het boek nu eindelijk eens uitgeven en drong aan op een uitspraak van de rechter. Die komt er over drie weken: donderdag 16 juni.

Zo'n twintig belangstellenden woonden het kort geding bij. Eiser Joop Schafthuizen betrad kort na tienen als een van de eersten, alleen, het kolossale gerechtsgebouw aan de Parnassusweg in Amsterdam Zuid. Donkerpaars jasje, wit open overhemd, vale spijkerbroek en een smoezelig blauw plastic tasje. Even later begroette hij zijn raadsman, Olaf Trojan van het Haagse advocatenkantoor Bird & Bird. Die zou korte tijd later een dwangsom eisen van 100.000 euro voor elk citaat van Reve dat in het beoogde deel drie van de biografie tegen de zin van zijn cliënt zal worden gepubliceerd.

Nop Maas en Wouter van Oorschot werden vergezeld van hun eigen raadsman, hoogleraar J.H.Spoor. Die typeerde de gevraagde dwangsom als absurd en wenste dat Schafthuizen wordt veroordeeld tot vergoeding van de proceskosten.

Voordat de zitting begon stapte Maas' levenspartner Joep Jaspers nog welgemoed op Schafthuizen af en gaf hem een hand. Maar het ijs brak niet. Joop bleef boos en liet niet na dat tijdens de zitting bij herhaling tot uitdrukking te brengen. Soms tot ongenoegen van rechter Peeters die zich niettemin beminnelijk opstelde en op zijn beurt het ijs probeerde te breken door over zijn pas overleden moeder te vertellen dat hij in haar boekenkast werk van Reve had aangetroffen. De zitting begon overigens ruim een kwartier te laat. Peeters riep namelijk eerst beide partijen achter gesloten deuren bij zich. Misschien moesten er passages worden voorgelezen die niet voor de openbaarheid bestemd waren. Partijen kwamen overeen dat het publiek dan even de zaal zou moeten verlaten. Gelukkig bleef een dergelijk voorval uit.

Volgens de raadsman van Schafthuizen draait het in deze zaak om inbreuk op het auteursrecht en de persoonlijke levenssfeer. Nimmer had zijn cliënt schriftelijk ingestemd met publicatie van deel drie. Weliswaar had hij op- en aanmerkingen over de concept tekst met Maas doorgesproken. Maar hij verkeerde steeds in de mening dat pas zijn eindoordeel aan de orde was bij het zien van de drukproef. Bovendien, Van Oorschot had toch niet voor niets tot vier maal toe om schriftelijke instemming verzocht. Toen die uitbleef zou de uitgever tegen dagblad De Morgen hebben verklaard dat dan deel drie niet door kon gaan. En Maas gaf publiekelijk te kennen als enige uitweg te zien dat hij de gekozen citaten zou vervangen door omschrijvingen.

Het beeld dat uit deel drie van de biografie naar voren komt is, volgens Schafthuizen, dat zijn leven met Reve vooral werd beheerst door drank, erotiek en geld. De weduwnaar ervaart dat als een inbreuk op zijn privacy. Rechter Peeters: 'Maar een en ander komt toch naar voren uit brieven die u zelf aan de biograaf beschikbaar heeft gesteld?' Waarop Schafthuizen stelde dat hij nooit enige brief rechtstreeks aan Maas beschikbaar had gesteld en dat het hem verder ging over de selectie van de citaten uit die brieven.

Namens de gedaagde partij gaf advocaat Spoor stevig weerwerk. Schafthuizen zou op de valreep problemen maken, nadat hij in feite had ingestemd met de concept tekst. Alle op- en aanmerkingen waren telefonisch besproken en gehonoreerd, zo kon de rechter zelf nalezen in de uitgeschreven tekst van de door Maas op de band opgenomen telefoongesprekken. Joop zou Nop zelfs hebben bedankt voor de overeenstemming. Dat die er wel degelijk was blijkt bovendien uit een interview met De Volkskrant waarin Schafthuizen aangaf: 'Ik heb de toestemming ingetrokken'. Welnu, aldus Spoor, het kan niet zo zijn dat iemand naar willekeur nu eens wel en dan weer niet instemt. Maas heeft monnikenwerk verricht met de biografie en alle suggesties van Schafthuizen overgenomen. Dan kan hij niet bij het lezen van de drukproef alsnog zeggen: ik wil nog meer er uit. Zelfs bemoeide hij zich met citaten van anderen dan Reve. Of wilde niet dat uit reeds gepubliceerde brieven van Reve nogmaals werd geciteerd. Hij wil schrappen wat maar in hem opkomt, aldus Spoor. Daarmee gaat hij buiten zijn boekje. In de pers beschuldigt hij Maas bovendien van onwaarheden, smaad, laster en leugens. Maar nergens geeft hij daarvan ook maar één voorbeeld.

Als Maas in deel drie de indruk wekt dat het in de relatie Reve en Schafthuizen draaide om drank, erotiek en geld, dan is het volgens Spoor de vrijheid van de biograaf om dit te concluderen. Bovendien zou deze essentie al lang duidelijk naar voren zijn gekomen uit reeds gepubliceerd werk dat nota bene met medeweten en zelfs op initiatief van Schafthuizen is verschenen, zoals het lijvige Brieven Aan Matroos Vos.

'Velen weten toch dat Reve was zoals hij was', probeerde rechter Peeters nog. En verder: 'Als je iemand toestemming geeft om een biografie te schrijven over je overleden partner, dan kun je niet verwachten dat diegene alles opschrijft wat jij wil. U heeft heftig zitten schrappen. Wellicht kunt u nog eens met elkaar in gesprek voordat ik een uitspraak doe.'

'Ik ben geen klein kind', riposteerde Joop. 'Ik ben 63 en alles doe ik heel overwogen. Daarom zeg ik meteen waar het op staat. Ik geef geen millimeter toe. Die dwangsom is bovendien helemaal niet hoog. Weet u wel dat dit boek (heft een van de reeds verschenen delen van de biografie op richting rechter) door Van Oorschot voor vijfentwintig duizend euro is aangeschaft. Ze hebben daar winst op gemaakt!'

Nop Maas tenslotte: 'Gerard Reve stond op de bres voor het vrije woord. Dat nu uitgerekend zijn erfgenaam hier zit om een boek te verbieden, vind ik heel erg.'

Samen met collega Van Vliet doet rechter Peeters donderdag 16 juni uitspraak.