Het Stadsarchief Amsterdam bood zondag 22 september een boeiende middag omtrent twee spraakmakende gebeurtenissen rond Gerard Reve in 1969. Medewerker Meino Schraal sprak erover met publicist en Reve-kenner Theodor Holman.

Allereerst werd stilgestaan bij de prestigieuze P.C. Hooftprijs die (toen nog geheten) Gerard Kornelis van het Reve ten deel viel. Op 26 augustus 1969 overhandigde de RK minister van cultuur Marga Klompé hem deze oeuvreprijs voor zijn literaire werk. De zorgvuldig geregisseerde kus die Reve bij de uitreiking gaf aan de bewindsvrouw haalde alle kranten.

'Die prijs was heel belangrijk voor hem', aldus Holman. 'Reve zag er erkenning in voor zijn werk, en wel: van staatswege! Hij had net het roemruchte "ezelproces" achter de rug. Gewonnen weliswaar, maar toch. In het parlement werden vragen gesteld. Minister-president De Jong, zelf ook van roomse huize, wimpelde de zaak af als zou de prijs een besluit zijn geweest louter van het ministerie van cultuur. Daar moest hij op terugkomen, want het betrof wel degelijk een eerbetoon "van staatswege". En dus, ja, aarzelend, stond toch "het hele kabinet" erachter.'

'Vergeet niet, dat ook veel collega-schrijvers toen tegen hem waren. Wolkers, Hermans, Campert, Bomans, Vestdijk - ik schrik er nog van. En dan de kerk, waar hij na veel moeite lid van geworden was. De VPRO zag in dat Reve de meest besproken schrijver was. Ze wilden hem huldigen vanwege die prijs, en boden een tv show aan die hij zelf mocht samenstellen. Reve schreef verschillende kerken aan om er het evenement te laten plaatsvinden, maar de meeste weigerden.'

Op 23 oktober 1969 vond dan toch het feestelijke programma plaats, live op tv (een unicum destijds), en wel vanuit de Allerheiligste Hartkerk (oftewel de Vondelkerk). Ook deze gebeurtenis pakte niet minder spraakmakend uit, zowel in de samenleving, de politiek als de Rooms-Katholieke kerk. Reve deed opvallende uitspraken over zijn communistische opvoeding, het katholicisme, de paus, wonderen, zijn homoseksuele voorkeur en zijn schrijverschap. Omdat hij aan het eind hand in hand met zijn vriend door het middenpad de kerk uitliep dachten veel kijkers dat zij getrouwd waren.

De toen zestienjarige Holman behoorde ook tot de kijkers. Zijn fascinatie voor Reve nam er alleen maar door toe: 'Ik was tien toen Op Weg Naar Het Einde uitkwam. Reve stond veel in de kranten en dat werd bij ons thuis altijd besproken. Ik ben De Avonden gaan lezen. De sfeer herkende ik, ook mijn eigen milieu hier in Amsterdam. Ook Op Weg vond ik leuk, komisch, het fascineerde mij. Zijn markante persoonlijkheid. Homoseksueel die heel vreemd over zijn homoseksualiteit dacht. Zich romantisch-decadent noemde. Dat had ie van uitgever Johan Polak. Die raadde hem aan The Romantic Agony te lezen. Zwarte romantiek, dat boeide Reve. Hij was altijd een zoeker geweest. Dit boek bracht hem een stap verder, ook de sm fantasieën daarin. Het gaf herkenning. Toen is hij zich romantisch-decadent gaan noemen. Ondertekende brieven opeens met Marquis, een allusie met De Sade. Het bracht hem tegelijk ook tot het inzicht: ik moet katholiek worden.

Het thema in zijn werk, zo heeft hij vaak gezegd, is Verlossing. Zie de spreuk op de muur van zijn huis in Greonterp: "Het gras verdort, de bloem valt af. Maar het woord van onze God houdt eeuwig stand." Hij bestudeerde de King James bijbel en concludeerde: Liefde, Dood, God - die drie-eenheid werd een leidend principe. Het bracht hem verlossing, onder meer van zijn jeugd en het communistische milieu waarin hij opgroeide en dat hij haatte. Hij was getrouwd met Hanny Michaelis, maar voelde zich homoseksueel. Geprangd voelde hij zich. Hij zocht naar wat adem en ruimte zou geven. Vond dit in het katholieke geloof. Wat hem bovendien een enorme uitbreiding opleverde van zijn vocabulaire, met name ook de ironie. Reve was een paradoxale persoonlijkheid. Daarom moest er noodzakelijk verlossing komen.'

'Zijn benadering wekte woede in de samenleving: homo én katholiek, én schrijver die alles maar "te schande" maakte. Oscar Wilde was zijn voorbeeld bij die rechtszaak wegens "smalende godslastering", maar Wilde verloor zijn proces, en Reve won glansrijk, met een uiteindelijk door hemzelf geschreven pleitrede. Zijn credo was: alles of niets. Hij vond het daarom ook geweldig dat hij die staatsprijs kreeg, uitgereikt notabene door een rooms-katholieke minister die bovendien aangaf onder de indruk te zijn van zijn pleidooi bij het gerechtshof.'

'Ook de tv show uit die kerk bevatte alle voor Reve belangrijke thema's: een acrobaat, een goochelaar en jongleur, wat staat voor het mysterie, en de kitsch natuurlijk, met de Zangeres Zonder Naam. Het revisme legde hij uit. Een ingewikkelde vorm van liefdesverlangen, waarin de betrokkene aan het object van zijn liefde een derde persoon (of personen) wil geven. Een vaak onmogelijke fantasie van martelen en toch begeren. Men kreeg maar moeilijk vat op hem. Want tegelijk nam hij afstand van welke ideologie dan ook, dus ook de katholieke in zijn geïnstitutionaliseerde vorm. En om het nog lastiger te maken zei hij in de tv-show: Ik speel de rol die ik ben. Alles paradoxaal, krijg er maar eens greep op. Aan het eind van het programma loopt hij de kerk uit onder het gezang 'Nader tot U', dat werd ook gespeeld door het scheepsorkest van de Titanic. Ja, wij gaan ten onder uiteindelijk, wilde hij maar zeggen. Na de uitzending explodeerde Nederland zowat. Het regende opzeggingen bij de VPRO en de schrijver zelf kreeg ladingen modder over zich heen.. Dat heeft er mede toe bijgedragen dat hij weg wilde uit Nederland.'

In de buurt van Vesc (Zuid-Frankrijk) bezat zijn toenmalige uitgever Van Oorschot een vakantiehuis waar Reve enkele malen te gast was. Dezelfde maand nog van de toekenning van de PC Hooftprijs kocht de schrijver van het prijzengeld niet ver daarvandaan 'een halve berg, een bron, & een bos'. In het nabijgelegen dorp Le Poët-Laval zou hij later een robuust woonhuis kopen. Op de afgelegen berg was hij toen al volop aan het bouwen aan zijn 'Geheime Landgoed'.

Volgens Holman wilde Reve uiteindelijk met zijn boeken troost bieden: 'Door zijn bekentenis literatuur heeft hij wat dit betreft veel losgemaakt. En zeker ook gelovige homoseksuelen geholpen. Bovenal bleef hij meester van de ironie. Door overdrijving geef je woorden aan je onmacht en kun je alles benoemen. Dat kan een heel troostrijke uitwerking hebben. Het valt me tegen dat de boeken van Reve nu nauwelijks nog gekocht worden, maar ik voorspel een ommekeer. Dat zie je ook politiek door het terugkerend verlangen naar oude waarden en normen. Ik verwacht dus dat velen op termijn weer uit zullen komen bij Reve, de Grote Volksschrijver.'