Iedere rechtgeaarde Reviaan is inmiddels al een flink eind gevorderd: het jaarlijks herlezen van De Avonden, tussen 22 en 31 december lijkt inmiddels een mooie en gevestigde traditie geworden te zijn.

Mocht u echter een jaar eens wat anders willen maar toch in de sfeer van De Avonden blijven, hieronder wat tips. En zoals u zult zien is het 'Avonden-universum' anno 2017 behoorlijk omvangrijk en divers:

Met het opbouwen van een mooie Reve-verzameling kun je een leven lang bezig zijn maar zelfs wanneer beperkt tot De Avonden ben je niet zomaar klaar. Alleen al het bijeenbrengen van de 64 drukken is geen eenvoudige zaak. De eerste druk is relatief eenvoudig te krijgen maar veel wordt aangeboden zonder stofomslag (en dat telt natuurlijk niet) en de algemene vuistregel is: hoe gaver het exemplaar, hoe meer u ervoor moet betalen. De prijzen zijn wat lager dan vroeger maar voor een complete en mooie eerste druk betaalt u nog steeds makkelijk 500 euro.

Twee zeer bijzondere exemplaren van De Avonden zijn tegenwoordig buiten bereik van de verzamelaar:

Reve's eerste exemplaar, de zgn. 'editio princeps', die hij, met opdracht, aan zijn ouders schonk ('Voor mijn ouders met alle goede wensen. Van de schrijver, de eerste November 1947, te Amsterdam. GerardvanhetReve.'), is via de tweede vrouw van vader Gerard en later Guus van Bladel in de Reve-collectie van de gemeente Weert terechtgekomen.

Toen Reve in 1947 voor De Avonden de Reina Prinsen Geerligsprijs kreeg, ontving hij van de uitgeverij een speciale uitgave in een halfperkamenten band. Begin jaren 60 verkocht hij dit exemplaar voor 400 gulden aan uitgever-verzamelaar Johan Polak. In 2006 werd het voor 25.000 euro verkocht en door de anonieme koper in permanente bruikleen gegeven aan het Gerard Reve Museum in de OBA in Amsterdam. Naar verluidt is het daarmee het duurste antiquarische boek van de moderne Nederlandse letterkunde.

De meeste van de 64 drukken zijn bij De Bezige Bij verschenen. Ook bijzondere uitgaven, zoals de strips en de facsimile-uitgave's vallen onder de 64-drukkenreeks.

Slechts enkele drukken verschenen bij andere uitgeverijen: 2 jubileumuitgaven bij Atheneum, Polak & van Gennep, 2 verschenen als Lijster en 1 verscheen in 1987 bij Uitgeverij Veen. De uitgaven bij De Bezige Bij zijn met zeer uiteenlopende omslagen en in een verscheidenheid aan vormen verschenen.

Een groot deel van de wordingsversies van De Avonden is, in manuscript en typoscript, bewaard gebleven en bevindt zich tegenwoordig in het Letterkundig Museum in Den Haag. U kunt zich voorstellen dat slechts in zeer uitzonderlijke situatie's toegang tot dit materiaal wordt verleend maar mede om studie naar deze wordingsversie mogelijk te maken verscheen in 2001 een facsimile-uitgave van het gehele manuscript en typoscript, met een inleiding en toelichting van M.J. Eijgenraam.

Deze uitgave verscheen, als 49ste druk, in een pocket (de 'Volkseditie') en als 50ste druk, in een luxe-editie, losbladig in een linnen overslagdoos, in een oplage van 250 stuks. Voor zover ik me kan herinneren kostte die luxe-editie toen 1.000 gulden. Een tweedehands-exemplaar doet nu zeker 500 euro. De pockets zijn eenvoudig verkrijgbaar.

Over De Avonden is een flinke hoeveelheid secundaire literatuur verschenen. Met de boeken die uitsluitend handelen over De Avonden kunt u de kerstvakantie makkelijk vullen. Met studie's over Reve en literatuurgeschiedenissen die deels handelen over De Avonden zult u een heel eind 2018 in komen.

Heeft u niet zoveel tijd dit jaar: koop of huur de speelfilm uit 1989 van Rudolf van den Berg met Thom Hoffman als Frits van Egters. Helemaal geen slecht alternatief en u bent in twee uur klaar. Wilt u na de film toch nog wat lezen kunt u de brieven die Thom Hoffman aan Frits van Egters schreef ter hand nemen. Van deze brieven is ook een uitgave met 7 brieven van Reve aan Thom Hoffman.

In 2003 en 2004 verscheen, eerst in Het Parool en later in 4 delen bij De Bezige Bij, een stripversie van De Avonden door Dick Matena. De strip is geen bewerking maar bevat de integrale tekst. Ditzelfde procedé zou Matena later ook toepassen bij o.a. Kaas van Elsschot en Kort Amerikaans en Turks Fruit van Jan Wolkers. De stripdelen zijn tweedehands vrij eenvoudig verkrijgbaar: er is overigens een gewone en een luxe-editie. In 2007 is de strip herdrukt, nu in één lijvige pocket (59e druk). Wel goedkoper, niet mooier of fijner lees- en kijkbaar.

De Avonden is vertaald in het Duits, Frans, Hongaars, Slowaaks, Spaans en Zweeds maar buiten onze landsgrenzen nooit een succes geworden. Te Nederlands was de opinie. Sinds 2016 lijkt daar verandering in te zijn gekomen, toen een Engelse vertaling door Sam Garret bij Pushkin Press in Londen verscheen. Het boek werd lovend besproken in de Angelsaksische pers (The Guardian: The Evenings by Gerard Reve review – a masterpiece, translated at long last. The emptiness of suburban life in postwar Amsterdam makes for comedy of the highest order) en was een redelijk verkoopsucces in Engeland en Amerika. In de betere boekhandel in Nederland nog verkrijgbaar of te bestellen.

Van De Avonden is twee keer, door Léon van der Sanden, een toneelbewerking gemaakt. De eerste keer in 1996 (met een landelijke tournee in 1997 en 1998) met het Maastrichtse theaterensemble Het Vervolg. Erik de Visser speelde Frits. De tweede keer was in 2010 in Haarlem met Thomas Cammaert in de hoofdrol.

Reve woonde in 1996 2 try-outs en de première bij en was zeer onder de indruk: "(..) dit is een genade van God, en een troost van mijn late leven". Maar u kunt natuurlijk niet meer naar deze toneelstukken toe. Voor zover mij bekend zijn er geen openbaar toegankelijke beeldregistraties van beide opvoeringen. Naast divers promotiemateriaal is van de eerste opvoering het scenario uitgegeven (met enige moeite verkijgbaar). Van de tweede uitvoering is op YouTube een trailer te zien.

In 1991 heeft Reve voor de VPRO-radio De Avonden integraal voorgelezen. Na de radio-uitzending heeft de VPRO de sessie op CD uitgebracht, in diverse uitvoeringen. De cassette's zijn eenvoudig antiquarisch verkrijgbaar. Heeft u er geen in huis maar wilt u vandaag nog beginnen wendde u zich tot YouTube. Maar u heeft wel even de tijd nodig, de voorlezing duurt ongeveer 9 uur.

Veel korter maar erg leuk is dit 'behind-the-scenes' fragment met Reve en radiomaker Wim Noordhoek. Reve was snipverkouden en had regelmatig grote moeite met het geschrevene (naar eigen zeggen had hij het boek na verschijning nooit meer gelezen). Over Frits: "Maar je zal zo'n zoon hebben, Jezus Christus. God nog aan toe, dan heb je geen dochter meer nodig."

Uit een NRC-artikel uit die tijd:

"Het voorlezen was een grote opluchting voor hem", zegt Wim Noordhoek, "alsof een last van hem afgevallen is." Bij het voorlezen constateerde de schrijver nog een flink aantal zet- en stijlfouten die meteen werden verbeterd - Reve had blijkbaar ook nooit meer zetproeven van de talloze herdrukken van De Avonden ter correctie onder ogen gehad. Noordhoek beperkte zich als regisseur niet tot het zomaar laten "oplezen' van de tekst, maar besteedde speciale aandacht aan de dialogen, het timbre en het tempo. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met de in de tijd van handeling passende instrumentale klanken van het George Melachrino-ensemble.

De auteur hield zich gedurende de uitputtende opname op de been met broodjes tartaar met ui, pottertjes, eucalytuspastilles, cola light, spa blauw, Barclay-sigaretten en nu en dan een halve "vreugdepil'.

En, cruciaal:

Bij het voorlezen van het slot van het laatste hoofdstuk was Reve duidelijk aangeslagen, vertelt Noordhoek. Frits van Egters wil zijn vader iets zeggen, maar ten slotte komt er 'iets anders' uit: "Vader", zei hij, "alleen mensen kunnen zingen. Dat is wonderlijk. Zingen is iets dat alleen mensen kunnen". Reve zei, aldus Noordhoek, na het voorlezen van dat fragment: "Dat is het moment dat Frits van Egters wil zeggen dat hij homoseksueel is."

Een kleine greep uit allerlei Avonden-curiosa:

9.1 In 2007 verscheen ter gelegenheid van 60 jaar De Avonden bij De Bezige Bij een duo-uitgave van De Avonden zelf en 'De Kleine Neurasthenicus, Beknopte handleiding tot een ordentelijk leven' door Herman Gerard de Cock. Reve had dit boek, dat oorspronkelijk in 1922 in eigen bezit werd uitgegeven, vrijwel zeker in bezit. In De Avonden komt dit boek voor onder de titel 'De kleine zenuwlijder' en Frits leent het van Victor Poort (Robert van Amerongen). De hardcore Avonden-fan heeft natuurlijk de oorspronkelijk uitgave in de kast staan.

Tijdens een feestelijke bijeenkomst in de OBA werden de beide boeken door toenmalig Bezige Bij-directeur Robbert Ammerlaan aangeboden aan Joop Schafthuizen. Tevens werd bij de gelegenheid ook het Reve-museum geopend.

9.2 Fragmenten uit De Avonden werden voorgepubliceerd in de tijdschriften 'Het Woord' en 'Criterium' (2x). IN Criterium no.5, mei 1947, (afbeelding hieronder) stond ook een fragment van 'De Tranen der Acacia's' van W.F. Hermans. De lezers van dit blad werden dus flink verwend.

9.3 In 1988 filmde Theo van Gogh deze scène van 5 minuten met Max Pam en Karel van het Reve. Pam is aan het zuigen over kaalhoofdigheid. Karel van het Reve stond in het boek model voor broer Joop, die continu door Frits wordt lastig gevallen over z'n (vermeende) kaalheid.

Te bekijken via YouTube.

9.4 Henk Reurslag: Han de Wit verplettert Frits van Egters. Studie uit 1986 waarin neerlandicus Henk Reurslag de boeken van Reve en Heeresma naast elkaar legt. Reurslag was eerder al afgestudeerd op 'Han de Wit gaat in ontwikkelingshulp' wat volgens hem een duidelijke parodie op De Avonden was. 'Han de Wit' had een periode wel enige faam, maar is al geruime tijd, net als het andere werk van Heeresma, stevig in de vergetelheid geraakt.

9.6 Theodor Holman: 'De laatste avond. Een wintervertelling'. Als bijlage in 1996 bij het kerstnummer van HP De Tijd verschenen. Hommage aan en alternatieve vertelling van De Avonden met een 73-jarige Frits: Hij overwoog of hij zijn hartpillen zou meenemen, maar besloot het niet te doen. "Zolang het tikt, klopt het nog, zullen we maar zeggen". En het gezeur over kaalheid is vervangen door gezeur over vaatvernauwing (tegen Victor Poort). Poort: "Weet je wie dood is?" Frits keek hem aan en antwoordde: "Kan er nog iemand doodgaan die ik ken?"

Dit artikel is een aangepaste en sterk uitgebreide versie van een gelijksoortig artikel uit 2004. Maar ondanks de uitbreiding is er geen streven naar of illusie van volledigheid, daarvoor is het Avonden-universum inmiddels te groot en mijn eigen Avonden-collectie ook te klein. Maar opmerkingen en aanvullingen zijn zeer welkom.